به گزارش سرویس صنفی آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ فرارسیدن سالروز رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی و قیام خونین ۱۵ خرداد فرصتی است برای دانشگاهیان تا با ارزش های مهم و مقدسی که برای ایجاد یک انقلاب باشکوه و زبانزد وجود داشته آشنا شوند در این گزارش قصد داریم اهمیت دانشگاه و علم آموزی را از منظر امام خمینی(ره) مورد تحلیل و بررسی قرار بدهیم
دانشگاه جایگاه تعلیم و تعلم و کشف امور و آیات خلقت به مثابه تجلی گاه بُعدی از فطرت حقیقت جوی بشر است که اگر در مسیر درست هدایت شود می تواند نردبان صعودی وی در طی طریق رسالت «خلیفة اللهی» باشد.
دانشگاه مسئولیت تربیت متخصصان متعهدی را دارد که بتوانند جسارت ایجاد داربستهایی بر محور کرامت انسانی را داشته باشند و با عنصر «علم و آگاهی» در مناسبات فعلی و آیندۀ جهان نقش آفرین باشند.
امام خمینی(ره) در یکی از سخنرانی‌های خود در حسینیه جماران فرمودند: مهم این است که دانشگاه یک کسی که از آن بیرون بیاید بفهمد که من با بودجه این مملکت تحصیل کرده‌ام، متخصص شده‌ام، به مقامات عالیه علم رسیده‌ام، و باید برای این مملکت خدمت بکنم؛ و برای استقلال این کشور باید خدمتگزار باشم. باید این اساتید دانشگاه آن چیزهایی که در سال‌های طولانی و خصوصاً در این تقریباً پنجاه سال آخر در مغز این جوانها انباشته کرده‌اند؛ و به آنها همچو باورانده بودند که ما خودمان چیزی نیستیم و باید همه چیزمان از آنجا باشد، که این موجب این شد که مغز‌های اینها به کار نیفتاد برای این که، خودشان یک چیزی را ایجاد کنند. باید آنهایی که به این کشور علاقه دارند، آنهایی که به این ملت علاقه دارند، آنهایی که خودشان وابسته نیستند و خدمتگزار ابرقدرت‌ها نیستند، آنها همت کنند به اینکه دانشگاه را یک مرکزی درست کنند که مرکز علم و تهذیب باشد، که همه تخصص‌ها در خدمت خود کشور باشد نه اینکه متخصص بشود و با آن تخصصش ما را به دامن امریکا بکشد. متخصص بشود و با آن تخصصش به کشور ما ضربه وارد کند. هر چه متخصصتر؛ بدتر
اهمیت دانشگاه به حدی است که امام خمینی (ره) در بحبوحه گرفتاریها و در شرایطی که بحران و مشکلات ناشی از جنگ تحمیلی به اوج رسیده بود، فرمودند:
" جنگ چیز مهمی نیست، حل می شود، ... اما مسئله دانشگاه یک مسأله فوق العاده است."(صحیفه امام؛ ج۱۹،ص۴۴۳)
امام (ره) چهارده ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به منظور تحول فرهنگی و اصلاح دانشگاهها فرمودند:
"باید انقلابی اساسی در تمام دانشگاههای سراسر ایران به وجود آید." (صحیفه امام؛ ج۱۲، ص۲۰۷)
به موجب این پیام، انقلاب فرهنگی در دانشگاهها شکل گرفت تا دانشگاه اسلامی ایجاد شود، دانشگاه اسلامی با برداشتها و تفسیرهای متنوعی مواجه شد. برخی آن را به منزلۀ حصر دانشگاه به رشته ها و معارف معمولی دینی حوزه ها تفسیر کردند و امام در پاسخ آنها فرمودند:
" این نیست که دانشگاه ما نباید علم و صنعتی تحصیل کند، بلکه باید فقط همین آداب صلاة را به جا بیاورد! این یک مغالطه ای است که تا صحبت «دانشگاه اسلامی» می شود و اینکه باید انقلاب فرهنگی پیدا بشود، فریاد می زنند آنهایی که می خواهند ما را به طرف شرق و عمدتاً، به طرف غرب بکشانند، که اینها با تخصص مخالف اند، با علم مخالف اند. خیر، ما با تخصص مخالف نیستیم؛ با علم مخالف نیستیم؛ با نوکری اجانب مخالفیم." (صحیفه امام؛ج ۱۴، ص۳۵۹)
همچنین ایده هایی به عنوان دفاع از روحانیت، مدعی حق انحصاری روحانیت برای شرکت در فعالیتهای سیاسی شده بودند که این سناریو نیز با مخالفت شدید امام (ره) مواجه شد.
"از قراری که من شنیده ام در دانشگاه بعض از اشخاص رفته اند گفته اند که دخالت در انتخابات، دخالت در سیاست است و این حق مجتهدین است. تا حالا می گفتند که مجتهدین در سیاست نباید دخالت بکنند، این منافی با حق مجتهدین است، آنجا شکست خورده اند حالا عکسش را دارند می گویند. این هم روی همین زمینه است، اینکه می گویند انتخابات از امور سیاسی است و امور سیاسی هم حق مجتهدین است هر دویش غلط است. ... این یک توطئه ای است که می خواهند همان طوری که در صدها سال توطئه شان این بود که باید روحانیون و مذهب از سیاست جدا باشد و استفاده های زیاد کردند و ما ضررهای زیاد از این بردیم، الآن هم گرفتار ضررهای او هستیم. حالا دیدند آن شکست خورد، یک نقشۀ دیگر کشیدند، و آن این است که انتخابات حق مجتهدین است، انتخابات یا دخالت در سیاست حق مجتهدین است. دانشگاهیها بدانند این را که همان طوری که یک مجتهد در سرنوشت خودش باید دخالت کند، یک دانشجوی جوان هم باید در سرنوشت خودش دخالت کند. فرق مابین دانشگاهی و دانشجو و مثلاً مدرسه ای و اینها نیست، همه شان با هم هستند. اینکه در دانشگاه رفتند و یک همچو مطلبی را گفتند، این یک توطئه ای است برای اینکه شما جوانها را مأیوس کنند. "(صحیفه امام؛ ج۶، ص۳۶۷)
ایشان در مناسبتهای مختلف کوشیدند تا ویژگیهای دانشگاه اسلامی مورد نظر خود را تشریح نمایند. از منظر ایشان دانشگاه اسلامی دارای ویژگیهای ذیل است:
۱. تربیت انسان الهی بر اساس، خداباوری و خداترسی
۲. خودباوری و خوداتکایی علمی و فرهنگی و کوشش برای انطباق هر چه بیشتر مناسبتهای علمی و پژوهشی دانشگاه با نیازهای واقعی حال و آینده جامعه اسلامی و گسترش پهنه آن به همه سطوح و
حوزه معارف و دانشهای مورد نیاز و بویژه تعمیم و تعمیق آن تا عالیترین سطوح تحصیلی در داخل کشور و پرهیز اکید از اتکا به سیاستهای اعزام دانشجو به خارج بویژه به کشورهایی که قصد سلطه و تحکم بر ما را دارند
۳. پذیرش دانشجو از سراسر کشورهای اسلامی و تربیت کادرهای متعهد برای تحقق رسالت جهانی انقلاب
۴. تعهد اجتماعی و مسئولیت سیاسی دانشگاه و دانشگاهیان
۵. نظارت آگاهانه و هوشمندانه و متعهدانه بر عملکردها و تصمیم گیریها و نقادی دلسوزانه
در کتاب "دانشگاه و دانشگاهیان از دیدگاه امام خمینی (ره)" به تفصیل مواضع امام پیرامون مباحث فوق و همچنین ارزش علم، لزوم همراهی تعهد با تخصص، دانشگاه قبل از انقلاب اسلامی، دانشگاه و انقلاب فرهنگی، مقاومت گروهکهای ضد انقلاب در مقابل این حرکت، ستاد انقلاب فرهنگی، رسالت دانشگاه و استادان و دانشجویان، توصیه هایی به انجمنهای اسلامی دانشجویان در داخل و خارج کشور، اعزام دانشجو به خارج، وظایف و مسئولیتهای دانشجویان مسلمان خارج از کشور، حوزه و دانشگاه تبیین شده است.
همانگونه که میدانیم در اندیشه اسلامی، همواره علم و علم آموزی با تهذیب و دینداری همراه بوده است و این، حکایت از تقدس فرایند تعلیم و تربیت دارد. تأکید مکرر قرآن بر تهذیب و تعلیم، دو رسالت بزرگ پیامبران، الگوی روشنی را فر ا روی کسانی می نهد که گام در راه پیامبرا ن می گذارند و رسالت آموزش و راهبری را بر دوش می کشند.
در نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران نیز که بر آموزه های دینی ابتناء یافته است، معلم، مربی و استاد از شأن و منزلتی ویژه برخوردارند. استاد علاوه بر انتقال دانش، در شکل دهی به شخصیت آموزندگان علم نیز مؤثر است. او کارگزار فضیلت بخشی که خود مقدمه بینش و شناخت می باشد، محسوب می گردد. چنین شناختی مانع از بکارگیری علم در مقاصد غیر الهی می شود.
از سوی دیگر نیز بر آموزنده علم فرض است که در کنار هر گام برای تحصیل علم، یک گام هم برای تحصیل اخلاق و تهذیب بردارد. (صحیفه امام،ج ۲،ص ۳۷)
در ادامه این گزارش قصد داریم تا به طور دقیق تر و تحلیلی تر به رسالت دانشگاهیان از منظر بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی(ره) بپردازیم. بدین منظور جایگاه و اهمیت دانشگاه را مورد ارزیابی قرار می دهیم و متناسب با آن به نقش دانشگاهیان، اعم از اساتید و دانشجویان توجه می نماییم.
رسالت و وظایف دانشگاه
«دانشگاه مرکز سعادت و در مقابل، شقاوت یک ملت است. از دانشگاه باید سرنوشت یک ملت تعیین شود . دانشگاه خوب یک ملت را سعادتمند می کند و دانشگاه غیر اسلامی، دانشگاه بد یک ملت را به عقب می زند.» (صحیفه امام ، ج ۸، ص۶۱)
این فراز از سخنان حضرت امام خمینی به خوبی اهمیت و جایگاه والای دانشگاه را نشان می دهد. متناسب با این جایگاه، امام خمینی رسالت و وظایفی را برای دانشگاه بیان می کند که از خلال سخنان ایشان قابل استخراج است. رسالت و وظایف دانشگاه از منظر امام خمینی در ۳ مقوله جای می گیرد:
اول: انسان سازی،
دوم: قطع وابستگی و استقلال کشور،
سوم: حفظ و تداوم انقلاب اسلامی
در ادامه به توضیح و تبیین هر یک از مقوله های فوق می پردازیم.
اول: انسان سازی
قدر مسلم دانشگاه در کنار خانه و مدرسه، به عنوان مهد تربیتی می توان متصور شد که محصولات آن به سبب پیوند وثیق با بخش های مختلف کشور باید از قابلیتی منحصر به فرد برخوردار باشد. ما انسان دانشگاهی می خواهیم، نه معلم و دانشجو. بنا به تعبیر امام خمینی: «دانشگاه باید انسان ایجاد کند و انسان بیرون بدهد از خودش .... انسان حاضر نمی شود که کشور خودش را تسلیم کند به غیر. انسان حاضر نمی شود که تحت ذلت برود و اسارت. آنها هم از انسان می ترسند. (صحیفه امام ، ج ۱۳، ص ۴۱۷)
دانشگاه انسان ساز بدون تردید نیازمند دو رکن انسان ساز استاد و دانشجو است. کارگزارانی که هر یک سهم ویژه ای در تحقق این رسالت دانشگاه دارند:
الف) اساتید دانشگاه و انسان سازی
حضرت امام ابتدا با خاطرنشان نمودن جایگاه مهم اساتید دانشگاه، به تبیین و تشریح وظایف آنان می پردازند. از منظر ایشان اساتید باید سایه انبیاء باشند و متناسب با آن مسئولیت نیز زیاد می گردد. مهمترین مسئولیت اساتید نیز انسان سازی است. (صحیفه امام ،ج ۱۴ ،ص ۲۹۲)
امام خمینی در جای دیگر می فرمایند:
«روحانیون با دانشگاهی یک مسیر دارند و مسئولیت این دو طایفه از همه طوایف دیگر بیشتر است. برای اینکه اگر چنانچه به شرایط عمل بشود انسان درست می شود» (صحیفه امام ، ج ۷،ص ۴۶۷)
با توجه به تعابیر فوق، انسان سازی را می توان مهمترین رسالت اساتید فرض کرد. اما به منظور تحقق این امر نیاز به برداشتن گام های دیگر به اقتضای فضا و شرایط موجود هستیم. انقلاب اسلامی ایران در شرایطی به پیروزی دست یافت که مردم جامعه اسیر و گرفتار عادات و خلق و خوی دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهی بودند. لذا در بادی امر، اصلاح فکری جوانان و به ویژه دانشجویان ضروری می نمود. حضرت امام در اوایل پیروزی انقلاب در جمع وزیر و مسئولان وزارت بهداری و بهزیستی می فرمایند:
«ما الان جمعیتی هستیم که از حبس بیرون آمدیم، از آن حبس های طول پنجاه سال. حالا ما بیرون آمدیم .... لکن از این حبس که بیرون آمدیم، باز یک گرفتار ی های زیاد دیگری داریم که در رأس همه گرفتار ی ها، همین گرفتاری فکری اس ت ... این را باید اساتید دانشگاه، معلمین - آموزگارها- این را باید بچ ههای ما را از این انگل بودن و از این افکار بیرون بیاورند. (صحیفه امام ، ج ۱۱، ص ۱۸۱)
در کنار این امر محیط های آموزشی نیز باید مصون از فساد و آلودگی باشند تا نهالی که بناست در آینده تبدیل به درختی تنومند و پربار گردد و از ثمره آن، اعضای جامعه بهره مند شوند، از بستر رشد و بالندگی برخوردار گردد. امام خمینی بر این نکته تصریح دارند که:
«بر اساتید و معلمان متعهد است که با تمام توان و قدرت، در شناسایی عوامل فساد کوشش کنند و محیط های آموزشی و پرورشی را از لوث وجود آنان پاک نمایند.» (صحیفه امام،ج ۱۵، ص ۲۴۴)
بی شک با پیمودن مسیر یعنی توجه و التفات به جایگاه اساتید دانشگاه در تربیت دانشجو، اصلاح فکری و بازسازی محیط های آموزشی، افرادی متعهد و متخصص به جامعه تقدیم می گردد. در این راستا می توان به این فراز از سخنان بنیان گذار انقلاب اسلامی اکتفا کرد که:
«امیدوارم با کوشش اساتید و معلمین، وضع به صورتی درآید که فردی که دوره درسی اش تمام شد، فردی متعهد بارآمده، فردی که بداند برای کشورش خدمت کند و کاری به رضایت کشورهای بیگانه نداشته باشد» (صحیفه امام،ج ۱۹ ،ص ۲۲۲)
ب) دانشجویان و انسان سازی
یکی از انتظارات امام خمینی در بعد انسان سازی از دانشجویان، تزکیه نفس است. شاید بتوان این امر را بدین صورت تعبیر نمود که دانشجو با توجه به رسالتی که در جامعه بر عهده دارد، ضروری است در مرحله نخست درون را بنگرد و نفس خویش را مهار کند. گو این که نفس به اسب سرکشی می ماند که موجب هلاکت انسان می شود. لذاست که حضرت امام خطاب به دانشجویان می فرمایند: «کوشش کنید که هر قدمی که برای علم برمی دارید، برای عمل ظاهری و برای اعمال باطنی، ایجاد تقوی در خودتان، ایجاد استقامت، امانت در خودتان بکنید که وقتی از دانشگاه ان شاء ا... بیرون می آیید یک انسانی باشید که هم معلومات داشته باشید و هم امانت دار باشید.... نفس خود را مهار کرده باشید.» (صحیفه امام ، ج ۹، ص ۳)
همچنین ایشان با مخاطب قرار دادن دانشجویان جهت تقویت ایمان گوشزد می کنند که:
«کوشش کنید که در این دانشکده ها و دانشگاه ها که هستید، ایمان را در خودتان تقویت بکنید. ایمانی که هم در اینجا شما را شرافتمند می کند و هم در پیشگاه حق آبرو دارید و با آبرومندی وارد می شوید به حق تعالی (صحیفه امام ،ج ۱۲ ،ص ۴۰۳)
در این مقام، شناخت اصول اساسی اسلام که در رأس آن توحید و عدل و شناخت انبیایی بزرگ استضروری می نماید. (صحیفه امام ،ج ۳،ص ۳۲۶ )
قدر مسلم پس از کف نفس و تزکیه درون، مسئولیت دانشجویان نسبت به جامعه مطرح می گردد. امام خمینی در جایی، بیدارسازی خفتگان را خاطرنشان می کنند:
«بر شما جوانان روشنفکر است که از پای ننشینید تا خواب رفته ها را از این خواب مرگبار برانگیزانید و با فاش کردن خیانت ها و جنایت های استعمارگران و پیروان بی فرهنگ آنها غفلت زده ها را آگاه نمایید.» (صحیفه امام ، ج ۲، ص ۱۴۲)
همچنین ایشان در خصوص آگاه سازی ملت ها می فرمایند:
«بر شما جوانان ارزنده اسلام، که مایه امید مسلمین هستید، لازم می باشد که ملت ها را آگاه سازید و نقشه های شوم و خانمان سوز استعمارگران را برملا نمایید. (صحیفه امام ، ج ۲، ص ۴۳۹)
برخورد با منحرفین و اساتید منحرف، محور دیگر انتظارات حضرت امام خمینی از دانشجویان می باشد.
«اگر از استادان و دبیران و سران قوم، انحرافی از مقاصد ملی و دینی که سرنگونی رژیم پوسیده در رأس آن است، دیدید، شدیداً اعتراض کنید و راه ملت را که راه خداست به آنان پیشنهاد کنید و در صورتی که نپذیرفتند، از آنان احتراز کرده و صریحاً مقاصد منحرف آنان را برای مردم مظلوم شرح دهید.» (صحیفه امام ، ج ۳، ص ۴۸۴)
امام خمینی در جای دیگری می فرمایند:
دانشگاه که باز شده است، بدانند این جوان ها که دست ها ممکن است در کار باشد که باز مسائل را طور دیگری کنند و شماها را منحرف کنند . همان دفعه اولی که شما از یک استاد یا از یک دانشجو یک چیز انحرافی دیدید، همان دفعه اول گزارش بدهید تا جلویش گرفته شود.» (صحیفه امام ،ج ۱۷ ،ص ۱۵۶)
با این اوصاف، رئوس مقوله انسان سازی با رویکرد رسالت دانشجو، در قالب دو گام ایجابی و یک گام سلبی تعریف می شوند که عبارتند از تزکیه نفس، بیداری و آگاه سازی ملت ها و برخورد با منحرفین.
دوم: قطع وابستگی و استقلال کشور
شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» به وضوح گویای شأن و جایگاه استقلال در نظام جمهوری اسلامی است. دانشگاه نیز که بنا به تعبیر حضرت امام مبدأ همه تحولات است به طریق اولی باید از استقلال برخوردار باشد. بدین نحو پویایی و زایایی مورد انتظار تحقق می پذیرد. امام خمینی(س) با ملاحظه این مطلب می فرمایند:
«اگر دانشگاه ها درست نشود و مدرسه های ما هم درست نشود، امید اینکه یک جمهوری اسلامی ما پیدا کنیم نداریم . اگر این دو قشر تربیت شدند، به طوری که اسلام می خواهد، تربیت انسانی شدند، هم مملکت ما مصون می شود از تصرف شیاطین و روی چرخ خودش گردش می کند بدون وابستگی به خارج و بدون خیانت های داخلی و هم ترقیات حاصل می شود برای شما» (صحیفه امام ، ج ۹، ص ۳)
متناسب با بخش پیشین، مقوله «قطع وابستگی و استقلال کشور» از منظر امام خمینی را در قالب انتظارات و رسالت اساتید و دانشجویان مورد بررسی قرار می دهیم.
الف) اساتید دانشگاه و قطع وابستگی و استقلال کشور
اصلاح فرهنگ و استقلال فرهنگی از دید بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، حرکتی بنیادی و اساسی محسوب می شود. ایشان در این باره تأکید می کنند که:
«ملت عزیز ایران و سایر کشورهای مستضعف جهان اگر بخواهند از دام های شیطنت آمیز قدرت های بزرگ تا آخر نجات پیدا کنند، چاره ای جز اصلاح فرهنگ و استقلال آن ندارند، و این میسر نیست جز با دست اساتید و معلمان متعهدی که در دبستانها تا دانشگا هها راه یافته اند.» (صحیفه امام، ج ۱۵، ص ۴۴۵)
امام خمینی طی پیامی به مناسبت بازگشایی مدارس و دانشگاه ها خطاب به اساتید، دانشجویان و دانش آموزان می فرمایند:
«بزرگترین فاجعه برای ملت ما این وابستگی فکری است که گمان می کنند همه چیز از غرب است و ما در همه ابعاد فقیر هستیم و باید از خ ارج وارد کنیم. شما استادان و فرهنگیان و دانشجویان دانشگاه ها و دانشسراها و نویسندگان و روشنفکران و دانشمندان معظم باید کوشش کنید و مغزها را از این وابستگی فکری شستشو دهید و با این خدمت بزرگ و ارزنده، ملت و کشورخود را نجات دهید.» (صحیفه امام ، ج ۱۰، ص ۷۹)
در ادامه مسیر، اساتید موظفند فضای یأس و ناامیدی در دانشگاه ها را از بین ببرند و با ایجاد فضایی پرنشاط، چشم انداز مناسبی را برای ایفای نقش مستقل دانشجویان ترسیم نمایند.
امروز بر دانشمندان بزرگ و مبلغان اسلامی واجب است هرچه سریع تر به این امر حیاتی اقدام کرده، ناامیدی را از دل های خود و از دل های طلاب و دانشجویان و ... دور کنند و بدانند که ناامیدی، سرچشمه سستی و مانع اصلی رسیدن به حق است.» (کتاب البیع، ص ۵۶)
در تکمیل این اقدام، اساتید باید به ایجاد خودباوری در دانشجویان همت گمارند:
«شماهایی که در دانشگاه هستید و دانشمند هستید و متفکر هستید، این جوان های ما را یکجوری بار بیاورید که خودشان بفهمند که خودشان یک چیزی اند.» (صحیفه امام ، ج ۱۲، ص ۲۵)
در واقع موارد مذکور را در راستای نیل به استقلال فکری دانشجویان باید تصور کرد و این خود زمینه را برای قطع وابستگی و استقلال کشور فراهم خواه د آورد. البته حضرت امام این استقلال فکری و تعهد را در کنار تخصص مد نظر قرار می دهند:
ما می خواهیم که اگر بیماری پیدا شد، اینطور نباشد که بگویند حتماً بروید به انگلستان، حتماً بروید به آمریکا. ما می خواهیم که همانطوری که یک آمریکایی اگر مریض شد به ایران نمی آید و یک انگلیسی اگر مریض شد به ایران نمی آید، یک ایرانی هم اگر مریض شد، جای دیگر نرود. ما یک همچون تخصصی می خواهیم که جوری بار بیاورد کشور را و جوان هایی که در رأس امور ک شور هستند که این مغزهایشان وابسته نباشد و فکری جز اسلام و ایران در سرشان نباشد.» (صحیفه امام ، ج ۱۴، ص ۳۶۰)
ب) دانشجویان و قطع وابستگی و استقلال کشور
مهمترین قدم دانشجویان برای رهایی از وابستگی به شرق و غرب بنا به باور امام خمینی(س) خودیابی و خودباوری است. ایشان در این رابطه می فرمایند:
«شما دانشجویان عزیز، خودتان درصدد این باشید که از غرب زدگی بیرون بیایید. این گمشده خودتان را پیدا کنید. گمشده شما خودتان هستید ... شما باید مقاومت کنید. شمایی که می خواهید مستقل باشید، می خواهید آزاد باشید، می خواهید خودتان سرپای خودتان ایستاده باشید، باید همه قشرها در این مملکت، همه قشرها بنابراین بگذارند که خودشان باشند.» (صحیفه امام ، ج ۱۲، ص ۷)
سوم: حفظ و تداوم انقلاب اسلامی
اگر وقوع انقلاب اسلامی ایران را امری ضروری برای تحقق و اجرای دین خدا در میان مردم بدانیم، حفظ و تداوم انقلاب از اوجب واجبات محسوب می شود. بدون تردید، دانشگاه نیز باید سهم خود را در استمرار این حرکت ایفا نماید:
«من امیدوارم که دانشگاه ما یک تبدل معنوی پیدا بکند... آن چیزی که لازم است این است که شما که در دانشگاه هستید، شما که تماس با جوان ها دارید، این معنا را تذکر بدهید که این تحولی که رمز پیروزی شما بود و شما را تا اینجا رساند و این سد بزرگ شیطانی را شکستید، این تحول و این نهضت را به این معنا که هست، حفظش کنید.» (صحیفه امام، ج۱۰، ص ۴۱۴- ۴۱۲)
دانشگاه و حفظ و تداوم انقلاب اسلامی را می توان از دو منظر به نظاره نشست:
الف) اساتید و حفظ و تداوم انقلاب اسلامی
حضرت امام خمینی، مسئولیت اساتید دانشگاه در قبال حفظ دین و کشور را اینگونه بیان می کنند:
«اگر علاقه دارید به اینکه کشور شما، دین شما محفوظ بماند، این محفوظیت کلیدش دست شماست.» (صحیفه امام ، ج۱۰، ص ۴۳۹)
امام(س) از اساتید دانشگاه می خواهند که از طریق هدایت دانشجویان و تربیت صحیح آنان یاری گر نهضت اسلامی باشند:
«امیدوارم که جوا ن های ما، اساتید ما، اساتی د دانشگاه ما و ... متوجه بشوند که غفلت ها شده است... باید دست به دست هم بدهیم، نویسنده کمک کند به این نهضت، گوینده کمک کند به این نهضت.» (صحیفه امام ، ج ۱۰، ص ۴۳۹)
بر این مبنا، حفظ و تداوم انقلاب اسلامی منوط به حضور مؤثر و متعهدانه اساتید در دانشگاه ها است.
«اساتید بدانند که اگر دانشگاه را بسازند، کشورشان را بیمه کرده اند تا آخر.» (صحیفه امام ، ج ۱۲، ص ۵۰۹)
ب) دانشجویان و حفظ و تداوم انقلاب اسلامی
بخشی از وظیفه حفظ و تداوم انقلاب اسلامی نیز بر عهده دانشجویان است. امام خمینی(س) در جمع دانشجویان می فرمایند:
«شما جوانان دانشجو و جوانان عزیزی که از هر جا آمده اید، امید این ملت هستید که باید این راهی را که فرا راه شما گذاشته شده است به آخر برسانید و این نهضتی را که در راه او آن همه جانفشانی شده است، ادامه بدهید.» (صحیفه امام ، ج ۱۴، ص ۱)
همچنین در جایگاهی دیگر حضرت امام بر زنده نگه داشتن شعار اسلام پافشاری می کنند:
«باید طلاب و دانشجویان عزیز و شجاع سراسر ایران از هر فرصت استفاده کرده و شعار ضد شاهی را که شعار اسلام است زنده نگه دارند.» (صحیفه امام ، ج ۳، ص ۴۴۳)
با توجه به موارد فوق می توان بدین ارزیابی دست یافت که دانشگاهیان یکی از مهمترین کارگزاران حفظ و تداوم انقلاب اسلامی محسوب می شوند.
دانشگاه اسلامی دانشگاه تمدن ساز
با نگاهی به آراء و اندیشه های حضرت امام خمینی درباره تمدن، آشکار می گردد که تمدن باید تمدن الهی و اسلامی باشد. ایشان می فرمایند:
«همه با هم، همه با هم به جلو برویم. همه با هم به [سوی] یک تمدن صحیح نه تمدن محمدرضایی. تمدن الهی، تمدن رسول اللهی، آن که همه اقشارش را، سیاه و سفیدش را هیچ فرق نمی گذارد مگر اینکه به تقوا.» (صحیفه امام ، ج ۶، ص ۳۴۳)
امام با اشاره به گذشته، تمدن مسلمین را تمدن برتر می دانند و معتقدند:
«تمدن آنها (مسلمین) فوق تمدن ها بود، معنویات آنها بالاترین معنویات بود، رجال آنها برجسته ترین رجال بود ... سیطره حکومتشان بر دنیا غالب شده بود . دیدند که با این سیطره، با این وحدت دول اسلامی، نمی شود تحمیل کرد چیزهایی را که آنها می خواهند؛ درصدد چاره برآمدند؛ چاره این بود که بین ممالک اسلامی تفرقه بیندارند.» (صحیفه امام ، ج ۱،ص ۳۷۴-۳۷۵)
بدین ترتیب ضرورت احیاء تفکر دینی و مظاهر تمدن اسلامی هویدا می شود. در این خصوص نخبگان سیاسی و فکری به طور کلی سه شیوه را در پیش می گیرند. عده ای راه چاره را پیروی از تمدن غرب و تقلید جوامع اسلامی از تجربه غربی ها در ابعاد مختلف توسعه می دانند. این نامید. گروهی دیگر که تعلق خاطر و تعهد بیشتری به «راهبرد نوگرایی» خط مشی را می توان را در پیش می گیرند که مبتنی بر آن تمام «راهبرد مقاومت حفاظتی» ارزش ها، عقاید و سنن دارند مظاهر پیشرفت و تمدن غرب را انکار می کنند.
در مقابل این دو گروه، دسته سوم، درباره غرب و دستاوردهای آن، رهیافتی گزینشی دارند. این گروه غرب را تمدنی با جنبه های مثبت و منفی می دانند. برای آنها شناخت دقیق و عمیق جنبه های تمدن غرب ضروری است. از سوی دیگر آنان اسلام را تمدنی با دستاوردهای جدید فرهنگی می دانند و خواستار ظهور اسلام همچون جنبش اجتماعی سیاسی هستند و نیز در پی بازگشت به پیام اولیه اسلام می باشند. این طرز تفکر را می توان مبتنی بر راهبرد تجدید حیات اسلام دانست. (ظهیری نژاد، ص ۵۶-۵۹)
شیوه حرکت امام در قالب اندیشه اخیر قابل تبیین است. ایشان با صراحت می فرمایند:
«ما همه مظاهر و تمدن را با آغوش باز قبول داریم، لکن اینهایی که اینها دارند مظاهر تمدن نیست. این همه آدمکشی مظاهر تمدن است؟ این حکومت نظامی مظاهر تمدن است.» (صحیفه امام، ج ۳، ص ۵۰۶)
همچنین حضرت امام خاطرنشان می سازند که:
«حکومت اسلامی اگر چنانچه تأسیس بشود، نمی خواهد که آثار تمدن را از بین ببرد، با دانشگاه مخالف نیست، با علم مخالف نیست، احادیث ما از علم آنقدر تعریف می کنند، از عالم آنقدر تعریف می کنند، ... با این نحو علمی که شما دارید ما مخالفیم. با این نحو تربیت و تعلیمی که شما می خواهید ما را تربیت کنید، با این ما مخالفیم. با آن مظاهر تمدن که بچه ها ما را فاسد می کند... ما با آن مخالفیم؛ نه اینکه ما مخالفیم با اصل تمدن و می خواهیم مردم را برگردانیم به زمان کذا.» (صحیفه امام ، ج ۵، ص ۲۶۴)
مسلماً تمدن اسلامی مورد نظر امام خمینی برخوردار از این ارکان اسلامی است که یکی از آنها دانشگاه اسلامی می باشد.
در مقام جمع بندی می توان عنوان کرد که حضرت امام خمینی با ملاحظه شأن و جایگاه خطیر دانشگاه، نقش و رسالت دانشگاهیان را گوشزد می نمایند. در این نوشتار سعی شد با توجه به رسالت دانشگاه در سه مقوله «انسان سازی»، «قطع وابستگی و استقلال کشور» و «حفظ و تداوم انقلاب اسلامی» وظایف اساتید و دانشجویان تبیین و تشریح گردد. با ابتناء بر موارد مذکور، اساتید وارث انبیاء محسوب می شوند و باید آموزش را همراه با اشاعه تقوا انجام دهند. دانشجویان نیز با تزکیه نفس و تقویت ایمان خویش، به بیداری و آگاه سازی ملت ها بپردازند. قطع وابستگی و استقلال کشور هم در گرو تربیت متخصصین مستقل و خودباور است. در نهایت امر نیز اساتید و دانشجویان متعهد و متخصص هستند که تداومبخش انقلاب اسلامی ایران می باشند.
گزارش از محمد رمضانی
